Ένα θέμα που απασχολεί συχνά την κοινότητα του Dads of Daughters είναι «Πώς μπορεί ένας πατέρας να καθοδηγήσει την κόρη του σε μια περίοδο σύγχυσης, χάους και αλλαγών, με άλλα λόγια στην εφηβεία, με τρόπο που να τη βοηθήσει να εξελιχτεί σε μια γυναίκα ικανή, δυνατή και γεμάτη αυτοπεποίθηση;»
Δεν υπάρχει κάποια μαγική απάντηση στο ερώτημα αυτό. Το Growing Girl μίλησε με την Δρα Μαρτίνα Μπρίτσα, που σπούδασε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων με μετεκπαίδευση στην Αθήνα και έχει 30 χρόνια εμπειρίας ως κλινική ψυχίατρος και οικογενειακή σύμβουλος. Η γιατρός εξήγησε συνοπτικά τι συμβαίνει στη γυναικεία εφηβεία και, κάτι ακόμη πιο σημαντικό, αναφέρθηκε στον βασικό ρόλο που έχει ένας πατέρας στην καθοδήγηση της κόρης του, αυτήν την ταραγμένη περίοδο της ζωής της. Η γυναικεία εφηβεία είναι ένα μεταβατικό στάδιο σωματικής και ψυχολογικής ανάπτυξης. Σε αυτό το στάδιο της ζωής τους τα κορίτσια ζουν πιο έντονες αλλαγές στο σώμα τους, το ορμονικό τους σύστημα και τον τρόπο που συμπεριφέρονται, σε σχέση με τα αγόρια.
Τι λέει η επιστήμη για τις αλλαγές στο σώμα, τις ορμόνες και τη συμπεριφορά
Σε ένα γενικό πλαίσιο, η εφηβεία στα κορίτσια αρχίζει γύρω στα 12 και κρατά μέχρι τα 18, αν και μπορεί να υπάρξει μια απόκλιση +/-5 χρόνων. Κάτι που παραδέχονται όλοι οι μπαμπάδες είναι ότι αυτή η μετάβαση μπορεί να αποδειχτεί πολύ δύσκολη για τις κόρες τους.
Σε ότι αφορά τις σωματικές αλλαγές, το στήθος των κοριτσιών μεγαλώνει, εμφανίζονται τρίχες στην ήβη και τις μασχάλες και έχουν τις πρώτες έμμηνες ρύσεις, μέχρι να σταθεροποιηθεί η περίοδός τους. Τα κοριτσίστικά τους σώματα αποκτούν καμπύλες και συχνά παίρνουν τοπικό βάρος στους γοφούς και το στήθος. Όλα αυτά τις γεμίζουν νευρικότητα και άγχος για την εμφάνισή τους, ενώ παράλληλα προσπαθούν να εξερευνήσουν τη νέα τους εφηβική ταυτότητα. Θα δούμε παρακάτω πως μπορούν οι μπαμπάδες να τις κάνουν να δουν θετικά το σώμα τους και να αποδεχτούν τον εαυτό τους.
Η διάθεση, τα συναισθήματα και οι συγκινήσεις των κοριτσιών μεταβάλλονται διαρκώς, όσο αυξομειώνεται η έκκριση διάφορων ορμονών, όπως τα οιστρογόνα, η προγεστερόνη και η τεστοστερόνη. Μερικά νοιώθουν υπερβολική ευαισθησία, χάνουν την αυτοκυριαρχία τους ή θυμώνουν χωρίς ουσιαστικό λόγο με τους φίλους τους και την οικογένειά τους. Αυτό είναι φυσικό και δεν πρέπει να προκαλεί ανησυχία*.
Σε επίπεδο συμπεριφοράς, τα κορίτσια αποχαιρετούν την παιδική ηλικία, μια περίοδο της ζωής τους όπου ένιωθαν κατά κύριο λόγο ασφάλεια και σταθερότητα. Αυτή η πρώτη απρόβλεπτη συνάντηση με την ενηλικίωση, και οι αλλαγές που νιώθουν στη διάρκειά της, μπορεί να είναι πολύ έντονη και τρομακτική. Δεν είναι ασυνήθιστο να νοιώθουν τα κορίτσια που μπαίνουν στην εφηβεία απόρριψη και να ντρέπονται για το σώμα τους, που το παρακολουθούν να γίνεται γυναικείο. Ταυτόχρονα, ανακαλύπτουν κάποια άγνωστα ρομαντικά ή ερωτικά συναισθήματα για άλλους έφηβους, που μέχρι τώρα έβλεπαν σαν φίλους, κάτι που τους προκαλεί σύγχυση. Όλα αυτά ωθούν τα κορίτσια να ψάξουν τρόπους για να αντιμετωπίσουν αυτόν τον πρωτόγνωρο κυκεώνα αβεβαιότητας. Ένας πατέρας μπορεί να βοηθήσει την κόρη του να μεγαλώσει μαθαίνοντάς της, για παράδειγμα, να αναγνωρίζει και να ορίζει τα συναισθήματά της. Και αυτές οι γρήγορες σωματικές, ορμονικές και συμπεριφορικές αλλαγές μπορεί να προκαλέσουν στενόχωρες καταστάσεις και αμηχανία για τους μπαμπάδες που ψάχνουν τρόπους, εποικοδομητικούς ή καταστρεπτικούς, για να αντιμετωπίσουν το γεγονός ότι οι κόρες τους γίνονται γυναίκες.
Μπαμπάδες κορών στην εφηβεία
Η σχέση πατέρα – κόρης αρχίζει από την πρώτη μέρα της ζωής της
Είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου ότι η σχέση μεταξύ ενός πατέρα και της κόρης του αρχίζει από τη μέρα που έρχεται στον κόσμο και δε διαμορφώνεται ξαφνικά στην εφηβεία. Όταν υπάρχουν γερά θεμέλια εξ αρχής σε μια τέτοια σχέση, όταν υπάρχει αποδοχή και εμπιστοσύνη, υπάρχει περισσότερος χώρος για δύσκολες συζητήσεις και αμοιβαία κατανόηση.
Το κύριο ερώτημα είναι: Πώς εξελίχτηκε η σχέση πατέρα – κόρης μέχρι την περίοδο της εφηβείας;
Μια ενδεχόμενη αυστηρή ιδιοσυγκρασία του πατέρα ή υποβόσκοντα προβλήματα ψυχικής υγείας, ίσως προκαλέσουν έλλειψη επικοινωνίας, κάτι που θα κάνει ακόμη πιο δύσκολη την προσπάθειά του να διαχειριστεί ένα κορίτσι που μεγαλώνει. Από την άλλη πλευρά, αυτοί οι παράγοντες δυσχεραίνουν επίσης την ικανότητα της κόρης να αντιμετωπίσει δημιουργικά τις απότομες σωματικές και ψυχολογικές αλλαγές που ορίζουν την καθημερινότητα της εφηβικής ζωής.
Τα κορίτσια δε χρειάζονται τέλειους μπαμπάδες
Σε κάθε ηλικία, αλλά ειδικά στην εφηβεία, μια κόρη χρειάζεται μια πατρική φιγούρα που να δείχνει αποδοχή και απόλυτη αγάπη άνευ όρων. Η αγάπη και η αποδοχή θα την στηρίξουν και θα την καθοδηγήσουν αυτή την απαιτητική περίοδο.
Οπότε, τι πρέπει να κάνουν οι μπαμπάδες για να βοηθήσουν και τι θα πρέπει να αποφύγουν;
Τα 5 πρέπει
- Αφήστε την κόρη σας να κάνει λάθη, αφήστε τη να ζήσει τις ανασφάλειες, το άγχος και τον πόνο της ενηλικίωσης. Μόνο έτσι θα μάθει να δέχεται και να διαχειρίζεται τα άβολα συναισθήματα. Επίσης, θα αποφασίσει πιο εύκολα να πάρει υπολογισμένα ρίσκα, αντί να κρύβεται και να μην αντιμετωπίζει τα προβλήματά της.
- Αρχίστε να ασχολείστε με ένα κοινό χόμπι. Θα καταλάβει ότι έχετε εμπιστοσύνη στις δεξιότητες και τα προσόντα της και ότι εκτιμάτε τη συνεργασία της.
- Μοιραστείτε μαζί της ιστορίες από την παιδική και την εφηβική σας ηλικία και μη διστάσετε να της διηγηθείτε κάποιες από τις ρομαντικές περιπέτειές σας. Αν δεχτεί συμβουλές για θέματα που άπτονται της ερωτικής της ζωής, η κόρη σας θα αποκτήσει τη δύναμη να ελέγχει τη δική της σεξουαλικότητα και τις σχέσεις της. Μια μικρή συμβουλή: Αν και ακούγεται παράξενο, είναι πιο υγιές να χρησιμοποιείτε τους σωστούς όρους «κόλπος», «στήθος», «έμμηνος κύκλος», «περίοδος» και «σεξ», όταν εκπαιδεύετε τις κόρες σας, αντί για λέξεις όπως «απόκρυφα», «πουλάκι» και άλλες υπεκφυγές για τα μέλη του σώματος και τις σωματικές λειτουργίες.
- Εκφράστε την αγάπη σας, τόσο λεκτικά όσο και σωματικά. Μην διστάσετε να της δίνετε φιλιά, αγκαλιές και στοργή, όπως κάνατε όταν η σημερινή τινέιτζερ ήταν ακόμη μικρό κοριτσάκι. Όταν της κάνετε κομπλιμέντα φροντίστε να είναι ειλικρινή και στοχευμένα σ’ αυτήν. Για παράδειγμα, σχολιάστε έναν καλό βαθμό στα διαγωνίσματά της, πόσο της πάει το νέο της κούρεμα (αν δεν το πιστεύετε, μην το πείτε!) και ποτέ μη σχολιάζετε το βάρος της – εστιάστε περισσότερο στις δεξιότητες και τα ταλέντα της, όπου κρίνει η ίδια ότι τα πάει καλά.
- Να θυμάστε πάντα ότι οι μπαμπάδες, και οι πατρικές φιγούρες γενικότερα, έχουν τεράστια επίδραση στην ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης ενός κοριτσιού. Η σχέση πατέρα – κόρης θα τη βοηθήσει να διαμορφώσει τη γνώμη που έχει για τον εαυτό της, τόσο στην εφηβεία όσο και αργότερα.
Τα 5 μη
- Μη φέρεστε ως δεσποτικός πατέρας που διαρκώς κάνει κήρυγμα για το πόσο σκληρή είναι η ζωή. Κάτι ακόμη χειρότερο, μην εξαφανιστείτε από τη ζωή της κόρης σας αυτήν την κρίσιμη περίοδο, αφήνοντας στη μητέρα της την ευθύνη να την καθοδηγήσει στην εφηβεία, με το σκεπτικό ότι αυτά είναι «γυναικεία θέματα».
- Μη μιλάτε υποτιμητικά για τις γυναίκες και μη χρησιμοποιείτε μειωτικούς χαρακτηρισμούς γι’ αυτές. Αν ο πατέρας δείχνει σεβασμό για τις γυναίκες, η κόρη του καταλαβαίνει τι θα πρέπει να απαιτήσει από τις σχέσεις της στο μέλλον.
- Μην το παίζετε ξερόλας, αυτός που γνωρίζει τα πάντα και μπορεί να κανονίσει οτιδήποτε για την κόρη του. Αφήστε τη να κάνει λάθη και να μάθει να λύνει μόνη της τα προβλήματά της. Όταν θέλει να μιλήσει σε κάποιον, δώστε της να καταλάβει ότι μπορείτε να την ακούσετε ενεργά, χωρίς να εκφέρετε κρίση για τα λεγόμενά της.
- Μη χρησιμοποιείτε κλισέ εκφράσεις για τον ρόλο κάθε φύλου, όπως «Μην ανησυχείς, τα κορίτσια δεν τα καταφέρνουν με τα μαθηματικά ούτως ή άλλως». Απορρίψτε την πεποίθηση ότι τα κορίτσια δεν μπορούν να αναπτύξουν δεξιότητες που θεωρούνται παραδοσιακά «αγορίστικες», όπως το ψάρεμα, το κυνήγι ή η αλλαγή ελαστικού στο αυτοκίνητο. Όταν οι πατεράδες δίνουν την εντύπωση ότι οι κόρες τους δεν είναι ικανές σε κάποιον τομέα, πολύ γρήγορα αυτές το ενστερνίζονται και φέρονται ανάλογα.
- Μην αντιστέκεστε στην ανάγκη της να γίνει ανεξάρτητη, ελπίζοντας ότι θα μείνει πάντα το μικρό σας κοριτσάκι, γιατί αυτό θα παρεμποδίσει την προσωπική της ανάπτυξη.
Το σημαντικό πλεονέκτημα της δυάδας πατέρας – κόρη
Η σχέση της μητέρας με την έφηβη κόρη της συχνά χαρακτηρίζεται από συγκρούσεις και λεκτικές αντιπαραθέσεις. Αυτό δίνει τη δυνατότητα στον πατέρα να εμφανιστεί ως ένας αμερόληπτος διαπραγματευτής που θα βοηθήσει να μειωθεί η ένταση μεταξύ μητέρας και κόρης και ίσως να προλάβει κάποιες διαφωνίες πριν εξελιχτούν σε καυγάδες. Όταν μια κόρη δε θέλει να μιλήσει στη μάνα της, ο πατέρας πρέπει να είναι ένας δεκτικός ακροατής. Όμως, οι μπαμπάδες πρέπει να προσέξουν να μην υπερβούν τα όρια υπονομεύοντας τη μητρική εξουσία. Όταν υπάρχει μια ισχυρή σχέση πατέρα – έφηβης κόρης, τα κορίτσια μπορούν να διαπραγματευτούν ήρεμα με τους μπαμπάδες τους. Βοηθάει ιδιαίτερα αν ο πατέρας δείχνει κατανόηση και υποστηρίζει τις αποφάσεις τους με βάσιμα επιχειρήματα.
Ο πατέρας μπορεί να βοηθήσει την κόρη του να αποδεχτεί και να αγαπήσει το σώμα της, ενώ δέχεται έντονη ψυχολογική πίεση να αποκτήσει το «τέλειο κορμί», σύμφωνα με τα ισχύοντα κοινωνικά στερεότυπα.
Ένας πατέρας πρέπει να μιλάει ανοιχτά για την εικόνα που έχει κάποιος για το σώμα του ή για την αύξηση του σωματικού βάρους ως αναπόσπαστο στοιχείο της ανάπτυξης. Και ακόμη παραπέρα, υιοθετήστε έναν τρόπο ζωής που θα θέλατε να ακολουθήσει η κόρη σας. Όταν ένας πατέρας αθλείται και τρέφεται υγιεινά, για παράδειγμα, είναι πολύ πιθανό τα κορίτσια να ακολουθήσουν το παράδειγμά του. Μη χρησιμοποιείτε λέξεις όπως «χοντρή», «αδύνατη» ή «δίαιτα». Όπως προαναφέραμε, όταν ένας πατέρας κάνει κομπλιμέντα πρέπει να είναι ειλικρινής, να τα στηρίζει σε εμφανή στοιχεία και να τα συνδέει με τα προσόντα και τα επιτεύγματα, όχι μόνο με την εμφάνιση. Οι κόρες μας δέχονται μηνύματα, συνήθως υποσυνείδητα, από διάφορους ανθρώπους. Κάποια μηνύματα είναι ειλικρινή και υγιή, κάποια άλλα όχι και τόσο. Ένας πατέρας μπορεί να επηρεάσει θετικά την κόρη του περισσότερο από όσο μπορεί να φανταστεί.
*Αν ανησυχείτε για τον τρόπο που αντιμετωπίζει η κόρη σας αυτήν την ταραγμένη περίοδο ή αν μάχεται ενάντια σε μια αρνητική εικόνα για το σώμα της, παρά τις προσπάθειές σας, σκεφτείτε να αποταθείτε σε κάποιον ειδικό. Παρομοίως, αν είστε ένας πατέρας που αντιμετωπίζει προβλήματα ψυχικής υγείας ή χρειάζεται καθοδήγηση για να βοηθήσει την κόρη του στην εφηβεία, συμβουλευτείτε τον προσωπικό σας ιατρό που θα σας συστήσει κάποιον ειδικό για να σας καθοδηγήσει.
Σχετικά με τον συνεργάτη
Η Δρα Μαρτίνα Μπρίτσα είναι Κλινική Ψυχίατρος και Οικογενειακή Σύμβουλος με έδρα την Άρτα. Η Δρα Μπρίτσα παρέχει ατομική και ομαδική αναλυτική ψυχοθεραπεία στο ιδιωτικό ιατρείο της.